Sunday, July 06, 2003

خفاشها با گوش مي بينند
-------------------------------------------------------------------------
خفاشها از دير باز به عنوان پرنده اي پستاندار و منحصر به فرد مورد توجه انسان بوده اند. زيست شناسان در حدود 200 سال پيش بود كه نسبت به توانايي پرواز خفاشها در شب و تشخيص موانع اطراف كنجكاو شدند. آيا آنها به كمك چشمان خود و نور متفاوت اشيا قادر به تشخيص هستند؟ دانشمندان با گذاشتن موانع متعدد در محيط متوجه شدند كه خفاشها بدون برخورد به اين موانع مسير خود را به راحتي تعيين مي كنند. اما زماني كه گوش آنها را با نوعي خمير مسدود ساختند، در جهت يابي دچار مشكل شدند و با موانع برخورد كردند. دانشمندان به اين نتيجه رسيدند كه گوش، براي جهت يابي خفاشها در شب، اندامي حياتي است. اما اينكه چگونه خفاشها به كمك گوش خود قادر به ديدن اشيا هستند هنوز مشخص نبود. دانشمندان در سال 1938 به كمك ميكروفن هاي بسيار حساس پي بردند كه خفاشها بي صدا در هوا حركت نمي كنند، بلكه اصوات ماوراي صوتي از خود توليد مي كنند كه براي انسان قابل تشخيص نيست. آنها در سال 1943 موفق شدند بدون كمك گرفتن از ابزار، موفق به شنيدن صداي گونه اي از خفاشها شوند. آنها با بستن دهان خفاش با وسيله اي كه باز و بسته مي شد، پي بردند. موقعي كه دهان خفاشها بسته است، در جهت يابي دچار مشكل مي شوند. پس نتيجه گرفتند كه خفاشها از طريق دهان يا بيني صداهاي ماوراي صوت توليد مي كنند و از طريق گوش بسيار حساسٍ خود، انعكاس صوت را پس از برخورد به اشيا دريافت مي كنند. به اين ترتيب، از محيط اطراف تصويري شنوايي مي سازند. اما اين روش براي مسافتهاي طولاني مناسب نيست و قدرت شنوايي حيوان بسيار كاهش مي يابد. برعكس، براي مسافتهاي نزديك بسيار خوب عمل مي كند. هر چه نوسانات انعكاس صدا در ثانيه بيشتر باشد، طول موج صدا كوتاه تر است. انعكاس صداي برخورد به حشرات با اشياي محيط تفاوت دارد.

خفاشها مانند نور چراغ قوه، سطح وسيعي از محيط اطراف خود را با اين صدا مي پوشانند و مي توانند به راحتي انعكاس برخورد صدا به طعمه خود را تشخيص دهند. مدت زمان انعكاس صدا، فاصله طعمه را براي خفاش مشخص مي كند. علاوه بر اين، كيفيت و وضعيت انعكاس صدا و جهت طعمه و بزرگي آن را نيز نشان مي دهد. هر چقدر طعمه بزرگتر باشد، صدا شديدتر منعكس مي شود. آنها اين مقادير را موقتا به حافظه مي سپارند و بعد دوباره در تاريكي به راه خود ادامه مي دهند.

ايجاد تصاوير موقت از محيط و قابليت ديد كم خفاشها، آنها را قادر مي سازد كه انواع انعكاسها را از يكديگر تمايز دهند. آنها با قدرت حافظه اي كه دارند، اگر در محيطي كه قبلا پرواز كرده اند دوباره پرواز كنند، بدون برخورد به اشياء راه خود را پيدا مي كنند. از حافظه خود در اين خصوص كمك مي گيرند و از صرف انرژي زياد براي توليد صداي مجدد جلوگيري مي كنند. در محيطي آشنا فقط گاهي براي صيد طعمه صدا توليد مي كنند. اگر در محيط انبوهي مانند جنگل پرواز كنند، در فواصل كوتاه، صدا توليد مي كنند و بسته به محيط بين 5 تا 20 بار در ثانيه جيغ مي كشند. خفاشها براي اينكه طعمه را گم نكنند، در ازاي هر 5 ميلي ثانيه، يك بار جيغ مي كشند. (يعني حداكثر 200 بار در ثانيه). خفاشها هرگز بدون طعمه نمي مانند و قادر هستند بين صداي حاصل از طعمه با صداي اشياي ديگر تفاوت قائل شوند. خفاشها با 977 تيره به گروه پستانداران تعلق دارند.